Rodzina to pierwsza grupa społeczna, w której przebywa dziecko.

Odziaływanie rodziny na dziecko odbywa się od momentu jego przyjścia na świat, a wychowanie jest jedną z podstawowych funkcji rodziny. Jest to proces skomplikowany, długotrwały i permanentny. Rodzina a przede wszystkim postawy rodziców wobec dzieci mają wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, na jego życie uczuciowe i rozwój intelektualny.

Jedną z kategorii zachowań rodzicielskich są postawy rodzicielskie

Postawa jest to „tendencja do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji, czy problemu, czyli ogólnie mówiąc, jakiegoś przedmiotu, na który jest skierowana.” (Ziemska,1973). W każdej postawie zawarte są trzy składniki: myślowy- wyrażany za pomocą słów w formie opinii, działania - wyrażany poprzez zachowanie, działanie, uczuciowy - wyrażany poprzez ekspresję, jaka towarzyszy naszym wypowiedziom i czynom.

Postawa wyznacza działanie w stosunku do dziecka, decyduje o stylu wychowania, o doborze, a także skuteczności metod wychowawczych. W literaturze przedmiotu odnaleźć można kilka typologii postaw

Jedna z nich, autorstwa L. Kannera, wyodrębnia i opisuje cztery rodzaje postaw, z których tylko pierwsza jest pozytywna:

1. Akceptacja i obdarzanie dziecka uczuciem – rodzic okazuje dziecku czułość, ciepło, jest cierpliwy i wyrozumiały;
2. Jawne odrzucenie – rodzic unika kontaktu z dzieckiem, traktuje go surowo i zaniedbuje;
3. Perfekcjonizm – rodzic stawia przed dzieckiem bardzo wysokie wymagania, wymusza pewne zachowania, okazuje dezaprobatę wobec zachowań niepożądanych;
4. Nadmierne ochranianie – rodzic jest nadmiernie pobłażliwy, manipuluje dzieckiem, wtrąca się, przytłacza dziecko swoim autorytetem.

Najbardziej popularną typologią w literaturze pedagogicznej i psychologicznej jest typologia Marii Ziemskiej, zawierającej postawy prawidłowe, jak i nieprawidłowe. Za prawidłowe uznaje następujące postawy:

1. Akceptacja – to przyjmowanie dziecka takim jakie ono jest, ze wszystkimi jego wadami i zaletami, z cechami wyglądu zewnętrznego, usposobieniem, możliwościami umysłowymi, itp. Rodzice kochają swoje dziecko miłością bezwarunkową. Chwalą je, a w wypadku niegrzeczności ganią jego zachowanie, ale nigdy nie potępiają jego osoby. Rodzice akceptujący swoje dziecko chcą poznać i zaspokoić jego potrzeby
2. Współdziałanie z dzieckiem – dziecko uczestniczy w każdej sferze życia rodzinnego. Ma pełne prawo do uczestnictwa w rodzinnych dyskusjach i wymianie poglądów. Jest ufne wobec swoich rodziców, zwraca się do nich po pomoc i porady. Rodzice stają się powiernikami jego tajemnic, najlepszymi przyjaciółmi. Młody człowiek wyrasta w poczuciu bezpieczeństwa.
3. Rozumna swoboda – we wczesnym dzieciństwie polega na stwarzaniu przez rodziców okazji do zaspokojenia dziecięcej potrzeby aktywności i samodzielności. Gdy dziecko jest starsze, rodzice dyskretnie kierują nim, znając jego zainteresowania. Wiedzą co czyta, jakie filmy ogląda, znają jego przyjaciół, wiedzą dokąd i z kim idzie, kiedy wraca. To nie rodzice „kumple”, ale rodzice, którzy pozwalają dziecku na swobodę i samodzielność w granicach tzw. „zdrowego rozsądku”
4. Uznanie praw dziecka – rodzice są przyjaciółmi swojego dziecka i poważnie traktują wszystkie jego przeżycia. Nigdy nie bagatelizują problemów swojego dziecka i nie zbywają go, gdy przychodzi do nich po pomoc. Unikają przesadnej dyscypliny i rygoru, co nie znaczy, że w procesie wychowania nie występują kary. Szanują prawo dziecka do prywatności. Przejawiają szacunek do jego indywidualności. Podsuwają różne sugestie, niczego nie narzucając. Dziecko staje się odpowiedzialnym członkiem rodziny, ma poczucie, że jego prawa są ważne.

Do negatywnych, czyli niewłaściwych należą:

1. Postawa odtrącająca –rodzice prezentujący taką postawę rodzicielską, to rodzice, którzy nie lubią swojego dziecka. Bywa, że żywią do niego urazę ponieważ nie spełnia ich oczekiwań, często nieadekwatnych do jego możliwości fizycznych, intelektualnych lub wieku. Rodzice tacy wciąż krytykują swoje dziecko, kierują nim stosując rozkazy czy surowe kary. Taka postawa rodziców rodzi w dziecku agresję. Staje się ono nieposłuszne, ucieka się do kłamstwa..
2. Unikająca – to obojętność rodziców wobec dziecka, jego potrzeb i problemów. Kontakt z dzieckiem jest luźny i ograniczony do niezbędnego minimum. Dziecko nie uczestniczy w życiu rodziny, jego zdanie nie ma dla rodziców żadnego znaczenia. Rodzice dają dziecku swobodę, jednocześnie zrzucając na nie odpowiedzialność za popełnione błędy. Taka postawa powoduje, że dziecko staje się nieufne, nieśmiałe uczuciowo, a co najważniejsze zachwiana jest jego najważniejsza potrzeba – potrzeba bezpieczeństwa.
3. Nadmiernie chroniąca – to postawa, w której rodzice chronią swoje dziecko przed aktywnością własną, przed każdym samodzielnym wysiłkiem, krokiem, a także odpowiedzialnością. Taka przesadna opieka, usuwanie z drogi każdej przeszkody i trudności, z jednej strony spowodować może to, że dziecko wyrośnie na jednostkę, bierną, niesamodzielną, bez inicjatyw. W dorosłym życiu kompletnie uzależnioną od rodziców, oczekującą od swych życiowych partnerów ciągłej opieki i przejęcia odpowiedzialności. Z drugiej strony taka postawa rodzicielska często kształtuje jednostki egoistyczne, samolubne, zarozumiałe. W życiu szkolnym niezbyt lubiane przez rówieśników.
4. Nadmiernie wymagająca – dziecko wciąż nie może sprostać wymaganiom stawianym przez rodziców. Wymagania te najczęściej są nieadekwatne do stopnia rozwoju fizycznego lub intelektualnego, wieku, czy zdolności dziecka. Poprzeczka wymagań wciąż podnoszona jest wyżej i wyżej. W zasadzie dziecko nie ma możliwości zadowolić swoich rodziców, ponieważ nawet jeśli uda mu się osiągnąć pułap wymagań, to nagle okazuje się, że to już rodziców nie satysfakcjonuje. W dziecku rodzi się bunt, który często przyjmuje skrajne formy np. ucieczki z domu. Co najważniejsze, w dorosłym życiu taka postawa rodzicielska skutkuje ukształtowaniem się niepewności, lęku, a przede wszystkim braku wiary we własne możliwości.

Dziecko wychowywane w atmosferze akceptacji czuje się bezpieczne i zadowolone ze swojego istnienia. Dziecko wychowywane w partnerskiej i współdziałającej ze sobą rodzinie czuje się potrzebne i wartościowe. Pokonuje przeszkody i wzmacnia poczucie własnej wartości oraz podnosi pozytywną samoocenę. Potrafi wyrażać swoje uczucia. Jest pogodne, miłe, odważne. Nawiązuje trwałe więzi emocjonalne. Jest przyjacielskie, empatyczne i zrównoważone emocjonalnie. Dziecko nauczone samodzielności i odpowiedzialności za swoje czyny, z łatwością współdziała z rówieśnikami, potrafi przystosować się do różnych sytuacji społecznych, jest bystre i pomysłowe. Rodzice uznający prawa dziecka kształtują jego osobowość. Dziecko wie, czego się od niego oczekuje i stara się te oczekiwania spełnić. Dziecko rodziców prezentujących którąkolwiek z negatywnych postaw rodzicielskich jest po prostu nieszczęśliwe. Dziecko tak wychowywane jest niezdolne do nawiązywania trwałych więzi, jest nieufne i bojaźliwe, konfliktowe w kontaktach z innymi dziećmi. Nie jest zdolne do obiektywnych osądów oraz nie jest wytrwałe w działaniu. Bywa też awanturnicze, kłótliwe, gniewne lub zbyt pewne siebie. Czasem bywa niezaradne życiowo, a przy nagłym odrzuceniu może wykazywać zaburzenia nerwicowe. Często ma trudności w koncentracji uwagi, wykazuje opóźnienie dojrzałości społecznej i emocjonalnej. Jest nadmiernie zależne od rodzica.

_________________

opracowanie - Agnieszka Miler

---